Ngày nay, tình trạng nước thải chứa dầu mỡ chưa được xử lý bằng các giải pháp phù hợp xả trực tiếp ra hệ thống thoát nước (HTTN) và môi trường gây úng ngập cục bộ và ô nhiễm nước, đặc biệt là nước ở các sông, hồ tại các đô thị lớn như Hà Nội, Hồ Chí Minh, Hải phòng, Đà Nẵng, Huế… đang ngày càng trở nên nghiêm trọng. Một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng này chủ yếu là do HTTN đô thị chưa theo kịp quá trình đô thị hoá và sự phát triển của các ngành dịch vụ, công nghiệp phát sinh dầu mỡ trong nước thải đã tạo nên sức ép lớn tới HTTN đô thị và môi trường.
- Thực trạng xả nước thải chứa dầu mỡ ra HTTN và môi trường Thủ đô
Dầu mỡ phát sinh trong quá trình hoạt động của các cơ sở kinh doanh gồm nhà hàng; quán ăn; bếp ăn tập thể/căng tin của trung tâm thương mại, chung cư, trường học; cở sở sửa chữa/bảo dưỡng máy móc/thiết bị… thậm chí là các hộ gia đình nếu không được xử lý đúng cách sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến HTTN chung của Thành phố và ô nhiễm môi trường nước các sông, hồ.
Ước tính, trên địa bàn Thành phố Hà Nội hiện có khoảng 8.500 cơ sở kinh doanh dịch vụ (KDDV) ăn uống đang hoạt động. Ngoài ra, còn có hàng trăm cửa hàng sửa chữa/ bảo dưỡng xe, gara ô tô, trạm xăng dầu hàng ngày cũng xả ra một lượng lớn dầu mỡ vào HTTN và các dòng sông, các hồ điều hoà của Thành phố. Với sự phát triển kinh tế – xã hội theo hướng công nghiệp hóa – hiện đại hóa, chất lượng cuộc sống của người dân được cải thiện dẫn đến nhu cầu về sử dụng các dịch vụ ăn uống và phương tiện di chuyển ngày một tăng cao, theo đó lượng nước thải lẫn dẫu mỡ phát sinh trong quá trình nấu ăn, chế biến thực phẩm… (dầu mỡ động thực vật) cũng như trong quá trình sửa chữa/bảo dưỡng xe… (dầu mỡ khoáng) đã và đang tạo ra sức ép lớn lên HTTN và môi trường. Trong đó, nước thải xuất phát từ khu bếp có lượng dầu mỡ thải ra là cao nhất. Theo tính toán, lượng dầu mỡ thải từ các cơ sở KDDV có năng suất phục vụ từ 80 – 1.000 suất ăn/ngày là khoảng 4m3 (3,6 tấn) đến 80 – 100m3 (72 – 90 tấn)/năm. Với số lượng cơ sở KDDV ăn uống đang tăng dần theo từng năm, nếu lượng dầu mỡ phát sinh không được thu gom, xử lý kịp thời thì lượng dầu mỡ thải này sẽ chảy thẳng vào HTTN và chảy xuống ao, hồ ảnh hưởng đến khả năng tiêu thoát nước gây úng ngập cục bộ và ô nhiễm môi trường.
Theo kết quả khảo sát, đánh giá về tình trạng ô nhiễm môi trường của dầu mỡ thải trên HTTN Thành phố năm 2018 của Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội cho thấy: hàm lượng dầu mỡ trong nước thải của HTTN đều cao, vượt nhiều lần so với quy định cho phép của Quy chuẩn QCVN 14 : 2008/BTNMT (cột B), đặc biệt nước xả ra tại các nhà hàng, cơ sở dịch vụ cao hơn từ hàng trăm đến hàng nghìn lần. Cũng theo kết quả phân tích, trên các sông hồ hàm lượng dầu mỡ cao hơn quy định cho phép từ 2 đến 3 lần.
Đặc trưng của dầu mỡ là nhẹ hơn nước, không tan trong nước, bị oxy hóa rất chậm và có độ kết dính cao, khi nhiệt độ nóng sẽ lỏng ra và dễ dàng xâm nhập vào đường cống bồn rửa, tuy nhiên khi ở nhiệt độ lạnh (hoặc nhiệt độ thường < 25℃) sẽ đông cứng lại, bám trên bề mặt đường ống thoát nước, tích tụ lại và đóng khối gây tắc nghẽn HTTN và úng ngập cục bộ khi mưa. Trong quá trình nạo vét HTTN Thành phố phát hiện trong các tuyến cống rãnh, đặc biệt là khu vực các cửa hàng KDDV ăn uống có một lượng lớn dầu mỡ đóng thành bánh, dày tới hàng chục centimet, che lấp hệ thống rãnh thoát nước của tuyến đường.
Hệ thống cống thoát nước Thành phố bị ách tắc do dầu mỡ thải
Hơn nữa, dầu mỡ trong nước thải khi thải ra sông, hồ sẽ kết dính với nhau tạo thành mảng lớn nổi trên mặt nước, làm giảm ánh sáng, giảm sự quang hợp của các loài thực vật sống dưới nước, ảnh hưởng đến chuỗi thức ăn chung của hệ sinh thái, gây ô nhiễm nước mặt, nước ngầm và nguồn đất tiếp nhận, gây tác động xấu đến sức khỏe con người. Chưa kể, khi trời mưa, dầu mỡ tràn từ hố ga lên mặt đường gây nên tình trạng trơn trượt, mất an toàn và dễ gây tai nạn giao thông làm chậm khả năng tiêu thoát nước dẫn đến tình trạng ngập úng khi trời mưa. Ngoài ra, nồng độ dầu mỡ cao trong nước thải thường gây ra nhiều vấn đề lớn trong quá trình xử lý nước thải. Đặc biệt, với nước thải chứa dầu mỡ khoáng thuộc danh mục chất thải nguy hại phải được thu gom, lưu giữ, vận chuyển và xử lý theo quy định về quản lý chất thải nguy hại, với hàm lượng dầu từ 0,2mg/l trong nước cũng đủ làm chết các phù du – nguồn thức ăn cho cá, tôm và làm thối, hỏng trứng cá, tôm do tạo màng bề mặt, làm giảm lượng oxy trong nước dẫn đến chết các loài thủy sinh.
- Giải pháp loại bỏ dầu mỡ ra khỏi HTTN và hạn chế ô nhiễm môi trường
Hiện nay, trên thị trường Việt Nam không có đơn vị nào sản xuất các thiết bị tách dầu mỡ khoáng, một số cơ sở KDDV ăn uống đã lắp bẫy mỡ bằng inox hoặc bể tự xây tại khu vực phát sinh dầu mỡ thải. Tuy nhiên, các bẫy mỡ hay bể tách mỡ này không đảm bảo công suất tính toán, yêu cầu kỹ thuật, không được kiểm định về chất lượng và có hiệu quả tách lọc dầu mỡ thấp. Do đó, lượng dầu mỡ lẫn trong nước thải xả ra HTTN chung của Thành phố và môi trường vẫn còn rất lớn, ảnh hưởng đến khả năng tiêu thoát nước gây úng ngập cục bộ và ô nhiễm môi trường.
Nhằm cụ thể hóa các nhiệm vụ được giao tại Nghị quyết số 11-NQ/TU ngày 31/5/2017 của Thành ủy Hà Nội, Kế hoạch số 160/KH-UBND ngày 03/7/2017 của UBND Thành phố Hà Nội về “Tăng cường công tác BVMT trên địa bàn Thành phố đến năm 2020 và những năm tiếp theo” và trước thực trạng tắc nghẽn cục bộ hệ thống ống thu gom nước thải gây úng ngập cục bộ và ô nhiễm môi trường do dầu mỡ gây ra. Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội với trách nhiệm của đơn vị được UBND Thành phố tin tưởng giao quản lý, duy tu duy trì HTTN và xử lý nước thải trên địa bàn Thành phố đã đề xuất UBND Thành phố Hà Nội cho phép nghiên cứu và ứng dụng sản phẩm tách dầu mỡ lắp đặt tại các cơ sở KDDV để giải quyết tình trạng ô nhiễm dầu mỡ ở Hà Nội. Theo đó, Công ty đã chỉ đạo và giao nhiệm vụ cho nhóm tác giả là các Thạc sĩ, Kỹ sư có bề dày kinh nghiệm trong lĩnh vực thoát nước và xử lý nước thải, được đào tạo bài bản ở các quốc gia phát triển tiến hành khảo sát hiện trường, thiết kế và thi công lắp đặt thử nghiệm thiết bị tách dầu mỡ tại một số nguồn phát sinh dầu mỡ thải. Kết quả phân tích chất lượng nước của các cơ sở lắp đặt thử nghiệm cho thấy: hàm lượng dầu mỡ động thực vật/dầu mỡ khoáng trong nước thải sau khí lắp đặt thử nghiệm các thiết bị tách dầu mỡ đều giảm đáng kể, đạt hoặc tiệm cận tiêu chuẩn quy định QCVN 14:2008/BTNMT (cột B) hoặc QCTĐHN 02:2014/BTNMT (cột B). Trên cơ sở kết quả thử nghiệm, Công ty đã hoàn thiện các thủ tục pháp lý để lưu hành sản phẩm trên thị trường theo đúng quy định và báo cáo UBND Thành phố Hà Nội và các Sở ngành cho phép triển khai nhân rộng thiết bị tách dầu mỡ tại các cơ sở KDDV trên địa bàn Thành phố. Ngày 01/02/2019, UBND Thành phố Hà Nội đã có văn bản số 510/UBND-ĐT giao nhiệm vụ cho các Sở ban ngành, UBND các Quận, huyện, thị xã và Công ty thực hiện tuyên truyền, triển khai ứng dụng lắp đặt thiết bị tách dầu mỡ tại các cơ sở kinh doanh có phát sinh nước thải chứa nhiều dầu mỡ trên địa bàn Thành phố.
Thiết bị tách dầu mỡ do Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội nghiên cứu, thiết kế theo tiêu chuẩn châu Âu EN 1825 và EN 858, hoạt động trên nguyên lý trọng lực, thân thiện với môi trường và lần đầu tiên áp dụng tại Việt Nam. Thiết bị được sản xuất bằng vật liệu nội địa như Inox 304, nhựa HDPE nên có giá thành sản phẩm thấp chỉ bằng khoảng 50% so với các sản phẩm nhập khẩu cùng công suất (chưa bao gồm chi phí vận chuyển và các lệ phí khác). Đồng thời, thiết bị có độ bền cao, chống ăn mòn, chịu lực tốt, ngăn mùi, đa dạng về chủng loại với nhiều công suất khác nhau phù hợp với quy mô hoạt động của từng cơ sở KDDV và thường được lắp đặt chìm cùng HTTN trong nhà nên không tốn diện tích và không ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của các cơ sở lắp đặt. Công tác vận hành và bảo dưỡng thiết bị đơn giản, không sử dụng bất kỳ chi phí điện năng hay hóa chất nào khác. Nước thải sau khi ra khỏi thiết bị không còn váng dầu mỡ, nước trong hơn. Với hiệu quả tách lọc dầu mỡ trong nước thải cao từ 90 – 95%, loại bỏ dầu mỡ trong nước thải ngay tại nguồn phát sinh sẽ tránh tình trạng tắc nghẽn HTTN của cơ sở lắp đặt do dầu mỡ ứ đọng, giảm chi phí nạo vét, duy trì và sửa chữa/thay thế đường ống thoát nước. Thiết bị có thể được lắp đặt và sử dụng tại mọi nguồn phát sinh nước thải dầu mỡ động/thực vật hoặc dầu mỡ khoáng bao gồm 03 chủng loại tương ứng với công dụng và mục đích sử dụng là:
- Thiết bị tách dầu mỡ động/thực vật (HS-TN) có công suất từ 01 l/s – 10 l/s lắp đặt tại các cơ sở KDDV ăn uống, nhà hàng, khách sạn, bếp ăn tập thể của các cơ quan, trường học, trung tâm thương mại, cơ sở chế biến thực phẩm….;
- Thiết bị tách dầu mỡ khoáng (HS-OD) có công suất từ 02 l/s – 10 l/s lắp đặt tại các cơ sở bảo dưỡng sửa chữa thiết bị, xe máy, trạm xăng dầu quy mô nhỏ và vừa;
- Thiết bị tách mỡ hộ gia đình (HS-GT) có dung tích từ 23 –250l, phù hợp với mọi không gian nhà bếp hộ gia đình và một số cơ sở KDDV ăn uống nhỏ lẻ với quy mô nhỏ.
Một số loại thiết bị tách dầu mỡ do Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội nghiên cứu, chế tạo
Các thiết bị tách dầu mỡ của Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội sản xuất đảm bảo các tiêu chuẩn kỹ thuật và có đầy đủ hồ sơ về kiểm định, quản lý chất lượng, lưu hành sản phẩm theo quy định để phục vụ cho công tác sản xuất, lắp đặt và nhân rộng. Ngoài ra, thiết bị tách dầu mỡ của Công ty đã đạt giải thưởng Top 3 hàng Việt Nam được người tiêu dùng ưa thích năm 2019 (lĩnh vực hàng công nghiệp) do Ban chỉ đạo cuộc vận động ngời Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam Thành phố Hà Nội tổ chức. Hơn nữa, Công ty đã xây dựng Sổ tay hướng dẫn vận hành kèm theo thiết bị và bàn giao cho các chủ cơ sở lắp đặt. Dầu mỡ thải lưu giữ trong các thiết bị được thu gom định kỳ hàng tháng bằng các thiết bị cơ giới chuyên dụng đảm bảo hiệu suất hoạt động của thiết bị theo đúng thiết kế và vệ sinh môi trường.
 |
 |
| Dầu mỡ được lưu giữ trong thiết bị tách dầu mỡ | Công nhân của Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội làm sạch thiết bị tách dầu mỡ bằng các thiết bị chuyên dụng |
Với sự vào cuộc của các cơ quan ban ngành và sự ủng hộ của người dân, từ tháng 10/2018 đến nay, Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội đã lắp đặt gần 300 thiết bị tách dầu mỡ trên địa bàn Hà Nội và một số tỉnh thành khác như Đà Nẵng, Nam Định, Thanh Hoá, Hưng Yên… cùng với hơn 200 thiết bị nhỏ quy mô gia đình góp phần bảo vệ môi trường và hạn chế tình trạng tắc nghẽn HTTN do dầu mỡ thải gây ra.
 |
 |
Một số thiết bị tách dầu mỡ Công ty lắp đặt tại nhà hàng và cơ sở sửa chữa xe
- Cần có quy định và chế tài cụ thể trong việc tách dầu mỡ và chung tay của toàn xã hội
Mặc dù tác hại của dầu mỡ trong nước thải tới HTTN và môi trường nước sông, hồ đã được biết đến từ lâu và Thành phố đã chỉ đạo thực hiện việc loại bỏ chúng ra khỏi HTTN bằng giải pháp lắp đặt thiết bị tách dầu mỡ nhưng số lượng các cơ sở KDDV có phát sinh dầu mỡ tiến hành lắp đặt thiết bị này qua 05 năm thực hiện (từ năm 2018 đến năm 2023) vẫn còn quá ít so với yêu cầu. Điều đó cho thấy nhận thức của người dân về vấn đề này chưa cao cũng như việc chấp hành các quy định về bảo đảm an toàn HTTN, bảo vệ môi trường của không ít cơ sở dinh doanh có phát sinh dầu mỡ thải vẫn còn rất hạn chế. Trong quá trình triển khai thực hiện chủ trương của Thành phố theo văn bản số 510/UBND-ĐT, một khó khăn rất lớn là hiện nay vẫn chưa một quy định cụ thể về việc bắt buộc các cơ sở kinh doanh phát sinh nhiều dầu mỡ thải phải có biện pháp loại bỏ dầu mỡ trước khi xả thải HTTN chung và môi trường cũng như các chế tài xử lý khi có vi phạm. Điều này càng trở nên cấp thiết khi tốc độ đô thị hoá của Thủ đô và các Thành phố lớn trên cả nước ngày càng cao, nền kinh tế phát triển mạnh kéo theo số lượng cơ sở KDDV ngày càng nhiều lên và hệ luy tiêu cực do biến đổi khí hậu trong thời gian tới có thể trầm trọng hơn.
Chính vì những tác hại nghiêm trọng nếu để nước thải nhiễm dầu mỡ có cơ hội xả ra môi trường, hiện nay hầu hết các nước phát triển đều bắt buộc các nhà hàng, khách sạn, cơ sở KDDV ăn uống, chế biến thực phẩm lắp đặt thiết bị tách dầu mỡ và Việt Nam cũng không phải ngoại lệ. Việc lắp đặt thiết bị tách dầu mỡ ngay tại đầu nguồn phát sinh nhằm giảm thiểu tình trạng tắc nghẽn đường ống thoát nước gây úng ngập cục bộ và ô nhiễm môi trường là hết sức cần thiết, phù hợp với Nghị quyết số 11 – NQ/TU ngày 31/5/2017 của Thành ủy Hà Nội và Kế hoạch số 160/KH-UBND ngày 3/7/2017 của UBND Thành phố về “Tăng cường công tác bảo vệ môi trường trên địa bàn Thành phố đến năm 2020 và những năm tiếp theo”. Ở Hà Nội nói riêng và các đô thị lớn trong cả nước nói chung nếu thiết bị tách dầu mỡ được triển khai rộng rãi đến tất cả các cơ sở sẽ đem lại hiệu quả thiết thực trong công tác phòng chống úng ngập và giảm thiểu tác hại của dầu mỡ đối với môi trường. Do vậy, đề nghị các cơ quan chức năng cần sớm nghiên cứu, xem xét ban hành quy định bắt buộc các cơ sở KDDV ăn uống, các cơ sở sửa chữa/bảo dưỡng xe… lắp đặt thiết bị tách dầu mỡ. Đồng thời, có chế tài xử lý những trường hợp cố tình không thực hiện. Và để thực hiện được điều này, điều quan trọng nhất là mỗi người dân, mỗi doanh nghiệp cần nhận thức được tác hại của dầu mỡ thải đối với vấn đề úng ngập đô thị và môi trường, và những ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sống, sức khoẻ con người trong hiện tại và tương lai, từ đó có những hành động trách nhiệm đối với vấn đề xả thải ra HTTN chung và môi trường của Thành phố.
Đại diện nhóm tác giả
ThS. Nguyễn Thị Thúy Nga – Trưởng phòng Đối ngoại Truyền thông
